Kontynuujemy prezentację wybranych zwrotów łacińskich, zapoczątkowaną w numerze 05/2024 „Leku w Polsce”. Łacińskie zwroty i sentencje opatrzone zostały wymową, polskimi tłumaczeniami i przykładami użycia.

• Pro publico bono [czyt. pro públiko bono] – dla dobra publicznego, bez zapłaty

„Nasi adwokaci udzielają porad pro publico bono wszystkim potrzebującym.”

• Sapienti sat – mądremu wystarczy, to co powiedziane

„Dlatego mówię tak ostrożnie, żeby powiedzieć tyle, ile należy powiedzieć. Wydaje mi się, że sapienti sat. Ludzie inteligentni ci, którzy znają się na tej problematyce, wiedzą dokładnie o czym w tej chwili mówię.”

• Spiritus movens [czyt. spíritus mowens] – duch sprawczy, siła sprawcza

„Nie pamiętam już, kto był spiritus movens tego przedsięwzięcia, ale zakończyło się ono wielkim sukcesem.”

Żelazo to pierwiastek chemiczny niezbędny do produkcji hemoglobiny. Bardzo często zdarza się jednak, że konieczna jest dodatkowa suplementacja żelaza. Dotyczy to zwłaszcza kobiet w ciąży, kobiet karmiących piersią czy też kobiet z obfitymi miesiączkami. Zwiększone zapotrzebowanie może dotyczyć także dzieci, osób starszych, po zabiegach operacyjnych, uprawiających sport oraz przemęczonych i unikających potraw mięsnych. Przy wyborze preparatu z żelazem warto wziąć pod uwagę obecność innych składników, jak chociażby witaminy C.

Zakażenie układu moczowego dotyczy wszystkich grup wiekowych i stanowi częstą przyczynę wizyt w gabinetach lekarskich, a spowodowane jest w większości przypadków Gram-ujemnymi pałeczkami jelitowymi z rodziny Enterobacteriaceae, szczególnie Escherichia coli. Ze względu na rosnącą oporność bakterii na antybiotyki coraz większą uwagę przywiązuje się do nieantybiotykowych metod leczenia oraz profilaktyki zakażeń układu moczowego, do których zalicza się również stosowanie D-mannozy, organicznego związku chemicznego z grupy aldoheksoz, będącego enancjomerem mannozy.

Wraz z rozwojem antybiotykoodporności na bakterie i grzyby cały czas świat poszukuje potencjalnych związków hamujących niebezpieczne dla zdrowia i życia patogeny. Do szeroko omawianych  związków o wysokim potencjale mikrobiologicznym w medycynie zaliczany jest kwas podchlorawy (HOCl). Jeszcze dekadę temu, pomimo wiedzy na ten potencjalnych korzyści jego stosowania w różnych obszarach medycyny, kwas podchlorawy nie był  wykorzystywany jako odrębny związek. Było to efektem braku metod stabilizacji tego kwasu, co ograniczało producentom dostęp do produkcji jego stabilnych form w farmacji. Historycznie kwas podchlorawy był wykorzystywany w mieszaninach z podchlorynem sodu dla zachowania stabilności związków i utrzymania neutralnego pH.

Monakolina K występuje jako jeden ze składników obecnych w czerwonym fermentowanym ryżu. Ze względu na identyczną budowę jak lowastatyna wykazuje również takie samo działanie – korzystny wpływ na gospodarkę cholesterolową. Jako składnik zawarty w żywności jest wykorzystywana jednak powszechnie w suplementach diety wspomagających kontrolę poziomu cholesterolu. Działanie to zostało zatwierdzone przez Europejską Agencję ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w opinii wydanej w 2011 r. Panel EFSA wskazał jednocześnie, że korzystne działanie może być osiągnięte przy stosowaniu 10 mg monakoliny K dziennie. Na podstawie licznych badań naukowych wskazujących na duże wahania zawartości suplementów diety z monakoliną K, możliwość łączenia takich suplementów z lekami z grupy statyn, a tym samym wzrost ryzyka działań niepożądanych, EFSA zweryfikowała swoje stanowisko, wskazując, że dzienna porcja monakoliny K dostarczona z suplementów diety powinna być niższa niż 3 mg. Obecne ustawodawstwo europejskie dostosowane jest do tych zaleceń. Artykuł podsumowuje najważniejsze wnioski wynikające z opinii EFSA i przyczynę zmiany stanowiska.

Wątroba jest jednym z najważniejszych organów człowieka, ogromną fabryką pełniącą kilkaset funkcji w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów i białek, magazynowaniu witamin i detoksykacji organizmu. Uszkodzenie jej niesie ze sobą bardzo poważne konsekwencje w działaniu całego układu i należy do najczęstszych chorób wewnętrznych. Niezwykle ważne jest zatem zapobieganie tym uszkodzeniom oraz łagodzenie ich skutków. Ważną rolę w terapii wątroby pełnią preparaty roślinne, zawierające wyciągi roślinne o działaniu hepatoprotekcyjnym, żółciotwórczym i żółciopędnym, rozkurczającym, regeneracyjnym na komórki wątroby. Mają one w swoim składzie związki charakteryzujące się wysoką aktywnością przeciwutleniającą i przeciwzapalną. Przykładami takich roślin zielarskich są: karczoch zwyczajny (Cynara scolymus L.), ostryż długi (Curcuma longa L.) czy rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis). Stosowane mogą być w terapii problemów trawiennych, wynikających z zaburzeń i niedostatecznego wydzielenia żółci, takich jak wzdęcia i zaparcia, na skutek stanów zapalnych wątroby, uszkodzeń polekowych i chemicznych oraz innych dolegliwości wątroby.

Niedożywienie i wyniszczenie organizmu, szczególnie często spotykane u pacjentów w podeszłym wieku, nie sprzyja gojeniu ran, a w szczególności odleżyn. Odżywki podawane dla wspomagania leczenia ran zawierają dużą ilość białka oraz specyficzne dodatki (cynk, witamina C, arginina). Niestety wielu pacjentów mających odleżyny lub zagrożonych ich wystąpieniem ma istotne przeciwwskazania do stosowania diety wysokobiałkowej; wśród nich najczęstszym jest przewlekła niewydolność nerek. W badaniach profilu aminokwasowego pacjentów z odleżynami lub innymi ranami przewlekłymi wykazano obniżone stężenia kilku egzogennych aminokwasów w surowicy krwi: tryptofanu (Trp), histydyny (His)  i treoniny (Thr). Aminokwasów niezbędnych dla człowieka jest dziewięć, ale wygląda na to, że przewlekłym ranom takim jak odleżyny towarzyszy obniżenie stężeń tylko trzech z nich. Ich wspólną cechą jest niewielkie zapotrzebowanie dzienne, wynoszące od 4 do 15 mg/kg ciężaru ciała, znacznie mniej niż dla każdego innego niezbędnego aminokwasu. 

Infekcje układu oddechowego u dzieci należą do najczęstszych przyczyn porad lekarskich w poradniach podstawowej opieki zdrowotnej. Główną  przyczyną  zakażeń górnych dróg oddechowych oraz ostrego zapalenia oskrzeli i oskrzelików są wirusy. Mają one samoograniczający się przebieg i nie wymagają stosowania antybiotyków. Stąd bardzo istotną rolę odgrywa właściwie dobrane leczenie objawowe. Hipertoniczne roztwory soli (fizjologicznej, morskiej) w nebulizacji są istotnym elementem leczenia ostrego zapalenia oskrzeli i oskrzelików u dzieci. W leczeniu ambulatoryjnym ostrego zapalenia oskrzeli optymalne jest stosowanie 2,2% roztworów soli (fizjologicznej, morskiej). Uważa się, że stosowanie hipertonicznych roztworów soli (morskiej, fizjologicznej) skraca czas trwania ostrego zapalenia oskrzelików u dzieci i zmniejsza częstość hospitalizacji. Roztwory wody morskiej i soli fizjologicznej są stosowane także  donosowo ze względu na wysoką efektywność w likwidacji objawów ostrego zapalenia zatok przynosowych, grypy, przeziębienia; są zalecane w leczeniu tych schorzeń we wszystkich aktualnych schematach leczenia.

Zaprezentowany poniżej spis wybranych zwrotów łacińskich jest trzecią częścią tego rodzaju prezentacji, zapoczątkowanej w numerze 05/2024 „Leku w Polsce”. Łacińskie zwroty i sentencje opatrzone zostały wymową, polskimi tłumaczeniami i przykładami użycia.

• O tempora, o mores [czyt. o témpora, o mores] – co za czasy, co za obyczaje

„Ta dzisiejsza młodzież! Nie ukłonią się, burczą coś pod nosem i zawsze się im gdzieś spieszy. O tempora, o mores!

• Per capita [czyt. per kápita] – na głowy, od głowy, na osobę

„PKB per capita to stosunek wartości Produktu Krajowego Brutto w cenach bieżących do liczby ludności danego obszaru.”

• Per fas et nefas – wszelkimi dozwolonymi i niedozwolonymi środkami, nie przebierając w środkach

„Niektórzy dziennikarze próbują zwrócić uwagę na swoje artykuły nie przebierając w środkach per fas et nefas.”

Wątroba to jeden z najważniejszych organów w organizmie człowieka. Odpowiada za oczyszczanie z toksyn i szkodliwych substancji, magazynuje witaminy i żelazo, produkuje żółć. Wiele ziół działa oczyszczająco i regeneracyjnie na wątrobę. Zawierają one substancje, które działają ochronnie na komórki wątroby i pomagają w regeneracji uszkodzonych tkanek. Takie zioła jak ostropest plamisty czy karczoch znane są ze swoich hepatoprotekcyjnych właściwości i skutecznie wspierają zdrowie wątroby. Inne zioła działają oczyszczająco na wątrobę: pokrzywa, skrzyp polny, kurkuma, cykoria oraz perz.

Choroba hemoroidalna oraz szczelina odbytu należą do powszechnie występujących chorób proktologicznych, obniżających jakość życia pacjentów. Śródbłonek naczyniowy odgrywa zasadniczą rolę w wymianie przeznaczyniowej. W chorobach proktologicznych takich jak choroba hemoroidalna i szczelina odbytu dochodzi do niekorzystnych zmian w obrębie ścian naczyń włosowatych.

W celu łagodzenia skutków patologii mikrokrążenia w  naczyniach włosowatych stosuje się liczne surowce pochodzenia naturalnego. W terapii miejscowej choroby hemoroidalnej i szczelin odbytu wykorzystuje się surowce naturalne otrzymywane z kasztanowca zwyczajnego, kłączy kurkumy – ostrzyżu długiego,  oczaru wirginijskiego, aloesu zwyczajnego, drzewa herbacianego. Wykorzystywany bywa także olej z nasion słonecznika, olej jojoba i olej kukurydziany.

Układ odpornościowy jest potrzebny do ochrony przed infekcjami. W okresie jesieni i zimy odporność często spada. Z pomocą przyjść mogą naturalne składniki roślinne, które wzmocnią poziom odporności. Przykładem jest jeżówka blada oraz bez czarny.

Nie ulega wątpliwości fakt, że najczęstszą przyczyną osłabienia odporności i zwiększonej zachorowalności w okresie jesienno-zimowym są czynniki wirusowe. Wśród wirusów największą aktywnością w tym okresie odznaczają się przede wszystkim adenowirusy, koronawirusy i rinowirusy. W szczególności tej ostatniej grupie przypisuje się największą rolę w rozwoju powszechnych schorzeń infekcyjnych, takich jak przeziębienie. W samych tylko Stanach Zjednoczonych stwierdza się rocznie ponad 1 mld przypadków przeziębienia wśród tamtejszej populacji. Osoby dorosłe chorują zwykle od 2 do 4 razy w ciągu roku kalendarzowego, z kolei wśród dzieci częstość występowania infekcji wirusowych jest większa i może sięgać nawet od 6 do 8 razy w ciągu roku.

Dichlorowodorek oktenidyny jest antyseptykiem o szerokim spektrum zastosowania. Preparaty z oktenidyną zalecane są do stosowania w ranach zakażonych szczepami wielolekooopornymi. W leczeniu ran zakażonych istotne może być połączenie oktenidyny z hialuronianem. Dichlorowodorek oktenidyny może być stosowany z powodzeniem w leczeniu miejscowych ostrych stanów zapalnych gardła. Może też być wykorzystywany w leczeniu wspomagającym grzybicy międzypalcowej, w pielęgnacji kikuta pępowinowego czy też w anyseptyce błony śluzowej pochwy lub żołędzi prącia. Może znaleźć zastosowanie m.in. w leczeniu chorób przyzębia czy też powikłań poekstrakcyjnych, a także w leczeniu endodontycznym.

Ostatnio opublikowane, zaktualizowane wytyczne dwóch głównych towarzystw naukowych w Polsce w obszarze diagnostyki zaburzeń gospodarki lipidowej – Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej (PTDL) oraz Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego (PTL) – wprowadzają  kilka istotnych zmian w stosunku do wcześniejszych zaleceń z roku 2020. Zwracają szczególną uwagę na zależną od kumulacji bogatych w triglicerydy lipoprotein (chylomikrony i VLDL) oraz ich remnantów hipertriglicerydemię, wprowadzając nową jej klasyfikację, uwzględniającą ryzyko miażdżycowej choroby sercowo-naczyniowej. Ważną zmianą jest rekomendacja nowego sposobu wyliczania stężenia cholesterolu LDL, co przyczyni się do bardziej precyzyjnego określenia podstawowego celu terapii hipolipemizującej i dokładniejszego oszacowania stopnia ryzyka pacjenta.

Hemoroidy to powszechna dolegliwość. Dotyka często także kobiety w ciąży. Główne objawy to ból i świąd w okolicach odbytu. Terapia hemoroidów obejmuje postępowanie niefarmakologiczne oraz leczenie preparatami miejscowymi i doustnymi. Najczęściej stosuje się diosminę i escynę. Ostatnio obserwuje się utrzymujący się wzrost częstości występowania problemów z hemoroidami. Wynika to w dużej mierze z nieodpowiedniego stylu życia, który stanowi ważny  i coraz częściej obserwowany czynnik ryzyka hemoroidów. Do najbardziej istotnych czynników, których występowanie znacząco zwiększa ryzyko choroby hemoroidalnej, należą przede wszystkim: